“СОГТУУ” ЛАМ

1998 онд би Дундговь аймгийн “ХАДАГ” сонинд сурвалжлагчаар ажиллаж байхдаа бусдаас өөр зүйл бичих гэж шинэ соргог мэдээлэл хайж өдөржин л аймгийн төвөөр тоос татуулан алхдаг байлаа. Нэг өдөр аймгийн шуудан холбооны үүдэнд нэг хүнийг бүчээд хүмүүс бөөгнөрөөд байхаар нь сониуч зандаа хөтлөгдөн яваад очлоо. Тэгсэн лам хувцастай залуу олныг тойруулан зогсож байх юм. Юун лам болохыг нь асуутал хүмүүс “Хулдын” мэргэн жаал гэхээс өөр зүйлийг хэлсэнгүй. Түүнээс хойш хэд хоногийн дараа нөгөө ламтай гудамжинд тааралдлаа. Би уулзаад ярилцлага авах хүсэлтэйгээ хэлэхэд өнөөх лам нүдээ эргэлдүүлэн доогтойгоор “жа” гэж мушилзан хэлсэнээ хаана яаж уулзах вэ гэж байна. Ингээд бид 2 манайд уулзаж ярилцлага авангаа дотно сайхан танилцлаа. Мэргэн жаалын жинхэнэ нэрийг нь Ж.Төрбат гэдэг аж. Хүмүүс Төөдөө лам гэж авгайлан дууддаг байж билээ. Төөдөө лам бид 2 арваад жил үй зайгүй найзалсан даа. Миний найз үнэхээр “амьд бурхан” шиг агуу хүн байсийм. Шарсан мах анддаггүй зурхайч гэж хүмүүс ярьдаг даа. Энэ яриаг миний найз жинхэнэ утгаар нь баталдаг байсан. Төөдөө 100 грамм архи уучихаад л хүмүүсийг мэргэлэж өгнө дөө. Түүний мэргэ алдана гэж байхгүй. Үзүүлж байгаа хүнийхээ өнгөрсөн сайн муу, сайхан муухай гээд бүхий л амьдралыг нь кино шиг хэлээд өгнө. Ихэнхи нь баярлаж байхад зарим нь олноос нууж үйлдсэн “нүгэл, буян” нь ил болж байгаад ичдэг байж билээ. Хамаг нууцыг нь ил болгосонд хорссон зарим нэг хүмүүс найзыг минь “согтуу лам” “галзуу лам” гэж хочилдог байсан. Төөдөө бид 2 нэг удаа Говь-Алтайд амьдардаг манай эгчийнд очиж амарч билээ. Хаанаас хэнээс сонссон юм хүмүүс үзүүлж харуулна гээд дорхноо шавчихсан. Хасбаатар гэдэг өвгөн орж ирээд хүүхдүүдийнх нь амьдрал болж бүтэхгүй байна гээд хамаг л зовлонгоо тоочлоо. Төөдөөгийн онгод орчихлоороо эртний танилтайгаа уулзсан юм шиг л газар нутаг, мал... гээд бүхий л зүйлсийнх нь тухай танихгүй хүмүүстэй “буу халаад” суучихдаг байж билээ. Зарим нь гайхаад л энэ хүн манайд ирж байсан хүн шиг ярьж байна ш дээ гээд толгой сэгсэрээд суучихдаг байсан. Хасбаатар гуайтай Төөдөө бас л эртний танил нь юм шиг “буу халаад” суучихлаа. Тэгж байснаа танай хүүхдүүд сайн явахгүй байгаа нь таньтай холбоотой. Танай хөгшин энэ амьдралыг авч явах гэж одоо хүртэл зүтгэж байна. Гэтэл та яахаараа байнга зугаа цэнгэл хөөж явдаг юм гээд л дуугаа өндөрсгөөд загнаж эхэллээ. Та залуудаа 2 эмэгтэйг маш их гомдоосон байна. Дугуй бор царайтай эмэгтэй таньд гомдоод одоо ч уйлж шаналж явдаг юм байна. Тэр эмэгтэй 1978 онд таны охинг гаргасан юм байна. Та яахаараа охиноо харж ханддаггүй юм гээд орхимжоороо Хасбаатар гуайг ороолгож өглөө. Тэгтэл нөгөө өвгөн “-Та ямар агуу хүн бэ. Энэ амьдралдаа нууж явсан бүхнийг минь та хэлчихлээ. Бүгд үнээн. Би эндээс гараад хөгшин дээрээ очихгүй нэг залуухан хүүхнийхээр ороод гарая гэж бодож байсныг минь хүртэл хэлчихлээ” гээд хоолойгоо чичирүүлэн хүмүүсээс ичиж тонгойгоод суугаад байж билээ. Би зарим үед Төөдөөд хандаж “-Миний найз хүмүүсийн хувийн амьдралыг тэгж илэн далангүй битгий хэлж бай” гэхээр нүдээ эргэлдүүлээд л “-Чи ер нь ойлгож байна уу? Тэрийг чинь би хэлээд байгаам биш ш дээ. Миний онгод хэлээд байгаам” гээд тас тас инээдэг байж билээ, хөөрхий. Төөдөө бас их сахилгагүй ээ. Хуруугаараа энд тэнд хатгаад л жаахан хүүхэд шиг болоод зүггүйтдэг байсан. Миний найз 2007 оны 7 дугаар сарын 11 өдөр гэнэт хорвоогоос явчихсан юм даа. Энэ өдөр найзын минь ээжийнх нь төрсөн өдөр нь байсан гэсэн. Ээжийнхээ төрсөн өдрийг тэмдэглэж өгнө гэж баярлаж гүйж байснаа “-Ээжээ, би жаахан унтаж байгаад сэрэе” гээд орруугаа явсан гэсэн. Тэгээд л эргэж сэрээгүй юм билээ. Төөдөөгийн амьдралын сүүлийн 2 жил нь Дорноговь аймагтай холбоотой өнгөрсөн дөө. Равжаа судлалын хэдэн хүн байсхийгээд л Дорноговь руу аваад явчихдаг байсан. Зарим нэг нь цуу яриа гаргаад “-Танай найз Равжаагийн хойд дүрээр тодрох гэж байна. Тэгээд Равжаа судлалынхан авч яваад байгаа юм” гэж мэдэмхийрдэг байсан. Ямартай ч Төөдөөг насан хутагыг барсаны дараа Равжаа судлалын учир мэдэх зарим нэг хүмүүс “-АвгаанЛувсанГонгор/сахилынх нь нэр/ лам Равжаатай зарим талаараа их адилхан байсан шүү” гэж ам алдаж байсан. Төөдөө сархданд халамцаад ирэхээрээ бүхнийг хэлдэг, бас шүлэг бичдэг, бэлэн цэцэн үгтэй ... гээд олон билэг танхай авьясаараа Равжаа хутагттай адил байсныг олон хүн хэлдэг юм, одоо. Ямар ч шашины сургууль төгсөөгүй байж буддын гүн ухаан, философийг эрдэмтэн докторуудтай ном хаялцаад “ялдаг” байсан даа. Ийм л ховорхон ламтай санаандгүй учралаар танилцаж нөхөрлөж явлаа. Төөдөөг бурханы орныг зорьсоноос хойш би ламаар бараг яваагүй дээ. Төөдөө шиг гайхалтай лам одоохондоо алга л байна. Яагаад ч юм энэ лам нарын ихэнхи нь бизнес хөөгөөд “худлаа туугаад” зовлонгоор тоглоод байгаа нь мэдэгдээд байдаг юмаа. Энэ дашрамд хэлэхэд Буддын гүн ухаан гэдэг хосгүй зүйлийг ламын мухар сүсэг бишрэл болгож олныг төөрөгдүүлэн монголчуудыг доройтуулж байгаа энэ шашны төлөөлөл болсон лам нар шинэчлэгдэх болсоныг дурдахад илүүц болохгүй бизээ.