МИНИЙ МЭДЭХ ЧАНГЫН БҮСГҮЙЧҮҮД

Эмэгтэй хүн шоронд хоригдож байгаа гэхээр нэг л айдастай санагддаг юм. Тэр тусмаа чанга дэглэмтэй хорих ангид эмэгтэй хүн байгаа гэхээр бүр аймшигтай сонсогддог байлаа. Хамт ажилладаг сэтгүүлчид үе үе Луусанд очиж сурвалжлага хийж ирдэг юм. Тэднийг редакцийн хаалгаар орж ирэнгүүт нь бид бүчиж аваад л хоригдол хүүхнүүдийн тухай яриулж өгнө дөө. Зарим нь ч харь гаригт очоод ирсэн хүн шиг л юм ярьж биднийг ангайлагдаг байлаа. Ингээд би гэдэг хүн чинь хорих ял эдэлж байгаа хүмүүсийг нийгэмшүүлэх зорилготой ТББ байгуулаад айж тойрч жийрхээд байдаг Луусандаа байнга ирдэг боловоо. Сүүлдээ ч Луусангийн хүүхнүүдтэй найз болж жаргал зовлонг нь хуваалцдаг боллоо. Хүн болгон айж, жигшил зэвүүцлийн үг унаган болгоомжлол дагуулдаг Луусангийн чанга дэглэмд хоригдож байгаа бүсгүйчүүдийн тухай өөрийн үзсэн харснаа өгүүлэе!
Дуслах нулимстай, уйлах зүрхтэй, уярч хайрлах сэтгэлтэй монголын үзэсгэлэнт бүсгүйчүүд чанга дэглэмтэй хорих ангид ял эдэлж байна. Эдний нэлээд нь хилсээр шахам шийтгэгдсэн хүүхнүүд гэнэ. Бараг л хэрэг хийгээгүй шахам хүмүүсийг 10 гаран жилээр хорьж “тамлахаар” энэ жижигхэн хашаанд авч ирээд цоожилчихсон нь энэ. Тэгэхээр монголын хуулийг гуультай зүйрлэхээс ч өөр аргагүй байгаа биз. Энэрэнгүй гэсэн тодотголдоо таарч тохироогүй харгис хуулийн тухай дахин нуршаад ч яахав. Өнгөрсөн оны шинэ жилээр би хэдэн найзуудтайгаа ирж чангын бүсгүйчүүдийн шинэ жилийг тэмдэглэж өгсөн юм. Тэд энд анх ирэхдээ дээлтэй, улаан хацартай, пөөнийсөн хүүхнүүд л угтана гэж санасан гэсэн. Гэтэл нарны хүүхнүүдээс ч ганган хөөрхөн бүсгүйчүүдийн дунд орж ирээд тэд бараг л шоконд орсон доо. “-Хүүе! Энэ шоронд чинь ийм гоё хүүхнүүд байдаг юмуу? Бидний бодсоноос шал өөр юм. Монголын миссүүд чинь энд байна ш дээ” гэж толгой сэгсэрэн шогширцгоож байсан. Зарим найзууд минь “-Манай хууль арай ч дээ” хэмээн халаглаж суусан. Энэ жишээг сонсоход л чангад ямархан бүсгүйчүүд хоригдож байгаа нь мэдрэгдэнэ. Чангын бүсгүйчүүд зангидсан гар шиг нэг санаатай. Тэд маш ажилсаг. Ямар ч хүнд ажлыг бараг л нүд ирэмхийн зуурт хийгээд дуусгачихна. Бас хөгжилтэй, авьяастай. Эднээс ямар их авьяас гардаг гэж санана. Үе үе ажлаар ирэхэд эд хүн бүхнийг уяраасан, ухаарал хайрласан гайхамшигт концерт үзүүлдэг юм. Ирэх болгондоо тоглолтыг нь үзэхэд ер уйддаггүй гээч. Энхтогтох, Дөлмаа, Сэржханд, Солонгоо... гээд л ямар ч мэргэжлийн дуучдаас дутахааргүй дуулдаг эмэгтэйчүүд олон. Бас Цэцэгээ гэж их гоё дуулдаг эгч байх юм билээ. Цэцэгээ эгчид мэдэхгүй дуу гэж байдаггүй байхаа. Дуучдыг дагаад л уянгалуулаад бас бөөн бөөн нулимс дуслуулаад уяраад дуулаад суучихдаг нь өрөвдөмөөр. Энхмаа Одноо хоёр утсан хөгжмийг уянгалуулан дуугаргаж ёстой эдэлж өгөх юм билээ. Ганаа, Насаа, Жаамаа, Цэндмаа, Нараа... гээд нэрийг нь бичээд бүгдийг нь магтаад баймаар байна. 60-аад бүсгүйчүүд дунд авьяасгүй хүн гэж нэг ч үгүй. Тэд зовлонг сөрөн бие биенээ түшиж хат сууж байгаа нь үнэхээр гайхамшигтай. Өнгөрсөн жил очиход чангын бүсгүйчүүд бид бүл нэмсэн Сүхбаатар аймгаас Буд гэж эмэгтэй ирсэн. Чи хянагч нарт хэлж байгаад Будтай заавал уулзаарай. Тэр хилс шахам хэргээр ирсэн. Түүндээ их гутардаг. Бид тайвшруулах гээд чаддаггүй юм гэж хэлцгээж байсан. Би ч тэдний хэлсэн ёсоор Будтай уулзахад тэр юу ч ярихгүй маш их уйлсан. Би түүнийг чадлынхаа хэрээр “гэгээрүүлсэн дээ”. Сая очиход Буд надад баярласанаа илэрхийлээд одоо уйлж бусдыгаа зовоохоо болисон гэж ярьж байсан. Тэр бас 70 гарсан аав ээж хоёр нь Сүхбааатар аймгаас ирж эргээд явсан гэж нэмж ярьж байсан. “-70 гарсан аав ээж хоёр минь хичнээн ч жил охиноо тэр холоос эргэж ирэх билээ дээ. Үхтэл үр харам гэдэг үнэн үг юм даа.Одоо би 10 гаран жил сууна. Тэр болтол энэ хоёр минь амьд сэрүүн байж чадах болов уу?” гэж Буд хэлэн бас л нулимс дуслуулж харагдсан.
Чангын бүсгүйчүүдэд сардаа ганц олдох түр уулзалт буюу эргэлт хамгийн эрхэм зүйл нь. Эргэлтээр ирсэн аавыгаа,ээжийгээ, ахыгаа, эгчийгээ, ханийгаа, дүүгээ, хүүгээ, охиноо харсан тэд хичнээн жаргалтай байдаг гээч.
Бүсгүй заяандаа ахадсан зовлонг үүрэн наснаасаа эрт сэтгэлээр өтлөн шаналж байгаа эдгээр үзэсгэлэнт бүсгүйчүүдэд хүмүүс минь урам хайрлаач.
Урсаж байгаа нулимсыг нь бүлээн гараараа арчиж зовлонгоос нь нимгэлж өгөөч.
Монголын атаманууд гэж “өргөмжлөгдөөд” байгаа энэ бүсгүйчүүдэд сэтгэлийн дэм өгч дахин амьдрах итгэл төрүүлээч хүмүүс минь.
Чанга дэглэмтэй шорон хэмээх муухай нэрээр торлогдсон 60-аад бүсгүйчүүдэд тулах цэг олгож дэм хайрлая. Тэд тулах цэгээ л атгаад авчихбал орчлонг гийгүүлэх шидтэй эмэгтэйчүүд шүү.
ЖИЧ:
“НЭР ТӨР ЭРХЭМСЭГ АМЬДРАЛ” ТББ-аа ажлаар бас л эмэгтэйчүүдийн хорих ангид очлоо. Түрүүнд нь хэд хэдэн удаа ирж байсан болохоор ихэнхи бүсгүйчүүд нь танил хүмүүс байлаа. Тэд намайг харахаараа хэзээний хуучны танил нь ирж байгаа юм шиг элгэмсүү угтдаг юм. Зарим нь бүр хүүхэд шиг баярладаг гээч. Би энэ удаад чанга дэглэмд хоригдож байгаа эмэгтэйчүүдтэй уулзлаа. Бас тэдэнд зориулж “Миний мэдэх чангын бүсгүйчүүд” нэртэй тэмдэглэлээ уншиж өглөө. Тэд миний тэмдэглэлийг сонсоод жигтэйхэн их баярлацгааж билээ. Ихэнхи нь баярласандаа болоод нулимс дуслуулж харагдсан. Зарим нь хэзий завандаа ч юм миний тэмдэглэлд сэтгэгдлээ биччихсэн хянагчийнхаа нүдийг хариулан надад сэм атгуулж амжсан юм. Тэд сэтгэгдлээ ийн бичжээ “-Таны бичсэн “Миний мэдэх чангын бүсгүйчүүд” тэмдэглэлийг сонсоод сэтгэл маш их сэтгэл хөдөллөө. Учир нь энэ газар ирсээр 4 өвөл, 4 зун, 4 намар, 4 хаврыг үзэхдээ чангын бүсгүйчүүд биднийг энэ сайхан урмын үгээр урамшуулж байсан нь цөөн байсных бизээ. Би ч гэсэн энэ боломжийг ашиглан энд байгаа 50 гаруй хүүхнүүдийнхээ талаар хэдэн зүйлийг бичлээ. “Чанга” гэсэн хаягтай энэ умгар жижигхэн хашаанд амьдарч байгаа бид бүх л зүйлээрээ чанга байхыг эрмэлздэг. Бид нэг өдрийн өмнө ч гэсэн эрх чөлөөтэй болохын тулд ямарч “ялыг” ажрахгүйгээр хийдэг. Эрчүүдийн хийж чаддаггүй хүнд ажлыг хийж байгаа биднийг өрөвдөж хайрлахгүй байхын аргагүй бизээ. Энд хэлмэгдэж ял эдэлж байгаа хүмүүс ч цөөнгүй байдаг. Бидэнд маш их эрч хүч, сэтгэлийн дэм өгсөн танд бүсгүйчүүдийнхээ өмнөөс баярласанаа хэлье... ЯЛТАН З.Э
...Чангын хамт олонд сэтгэлийн дэм хайрлаж сайхан тоглолт үзүүлсэнд баярлалаа. Хүн гэдэг сэтгэл санаагаараа л амьдарч явдаг юм байна гэдгийг бие сэтгэлээрээ мэдэрч явна. Шорон гэхээр мэдээж хүмүүс муугаар л ойлгодог. Бид доод тал нь 10 жил түүнээс дээш 15-18 жилийн ялтайгаар хоригдож байна. Энэ олон жил үр хүүхэд, гэр орноосоо хол байна гэдэг эмэгтэй хүнд сэтгэл зүйн хувьд үнэхээр ахадсан ачаа юмдаа. Шоронд өвчин тусах хэцүү байдаг. Гэр орон үр хүүхдээсээ хол болохоор өөрийн эрхгүй ганцаардах үе маш их гарах юм. Ямар ч гэм зэмгүй алаг үрс минь өнчрөлд орж ээжийн хайраар дутаж явна гэдэг нь ямар ч хэцүү хувь тавилан юм бэ? Амьдын хагацал гэдэг ямар хүнд хэцүү байдгийг бие сэтгэлээрээ мэдэрч их л тэвчиж байвч цаг хугацаа биднийг хүлээхгүй гэж бодохоор өнгөрч байгаа мөч, хором, жил бүр ямар их үнэ цэнэтэй, амьдралд эргэж олдохгүй хугацаа вэ? гэж бодохоор харамсаад ч барахгүй юм даа. Амьддаа бие биенээ хайрлаж нэг нэгийгээ ойлгох гэдэг ямар чухал үнэн юм бэ гэдгийг өдөр ирэх бүр мэдэрч байна. Бидний үнэн амьдралыг зохих хүмүүст нь дамжуулж бага ч гэсэн тусална гэдэгт чамд найдаж байна. Хүнд хамгийн ойрхон сэтгүүлч гэдэг сайхан мэргэжил шүү. ЯЛТАН. Т.О ”