ЭЭЖЭЭ! ТА ХААНА БАЙНА, ЭЭЖЭЭ...

Хөх няц болтолоо зодуулж амиа алдсан бяцхан охины зургийг анх хараад нүд хальтирч байсан шүү. Төрсөн аав, хойд эхдээ зодуулж энэ орчлонгоос эрт буцсан хөөрхий охины тэр аймшигт зураг одоо ч нүдэнд минь харагдаастай. Энэ аймшигт явдлаас хойш сар ч болоогүй байхад бас л бяцхан хүүгээ алсан аавын тухай мэдээлэл цацагдаж эхэлсэн.

ҮНЭХЭЭР ТЭВЧИШГҮЙ!

Айл гэрийн аз жаргал болсон алгын чинээ амьд бурхад маань яагаад хүчирхийлэлд өртөөд байна вэ? Үүний эсрэг бид юу хийж чадах билээ...гэсэн түм буман асуулт ар араасаа хөврүүлэн олон хоног бодолхийллээ.

          Аньсага чийгтүүлэн дуншсан бодол маань “ХҮҮХЭД ХҮЧИРХИЙЛЭЛГҮЙ АМЬДРАХ ЁСТОЙ” гэсэн утга бүхий гэрэлт хөшөөг босгох санааг төрүүллээ. Шууд л үзэг цаас нийлүүлэн шинэ санаагаа буулгаж эхэлсэн. Гэрэлт хөшөөгөө тойруулаад хүүхдүүдэд зориулсан цэцэрлэгт хүрээлэн бий болгохоор төлөвлөв.

Олон хоногийн гэгэлзсэн бодлоо цаасан дээр буулган суухдаа “солгой хоолой”-тойгоо ч мартан дуу аялан бас бодлоо дүрсжүүлэн энэ хөшөө, энэ цэцэрлэгт хүрээлэнд тоглож баясаж байгаа бяцхан жаалуудын дүр төрхийг бодон инээвхийлэн өөрийгөө баясган суугааг минь хэн нэгэн харвал “Нөгөөх чинь юмтай юм байна шдээ, сэтгэцэнд нь өөрчлөлт орчихож” гэж хэлэхээр байсан байх шүү... Ингээд л өөрийн бодол өөртөө зөв учир шууд л уран барималч н.Чанцалдом руу утас цохин санаагаа хэлж хөшөөний загвараа захиалчихлаа. Чанцалдом 10-аад хоногийн дараа залган хөшөөний загвараа ирж үзэхийг хэлэнгүүт нь тэр дор нь очоод загвараа үзэж санаа оноогоо ярилцлаа. Чанцалдомын гаргасан загвар таалагдсанд урамшсан би эргэлт буцалтгүйгээр хүүхэд хүчирхийлэл дор амьдрах ёсгүйг харуулсан гэрэлт хөшөө болон цэцэрлэгт хүрээлэнгийнхээ бичиг цаасны ажилд орлоо.

Бас амаргүй ажил юм байнаа энэ чинь. 2-3 сар бичиг цаастай зууралдсан байх шүү. Энэ хооронд Чанцалдом маань хөшөөний загвараа хийгээд аваад ирлээ. Хөшөө, цэцэрлэгт хүрээлэнг хийхэд хандив тусламж үзүүлж дэмжиж туслах найзууд бас гараад ирлээ. Сайн дурын ажил олны хүчинд бүтдэг, хийгддэг учир мэдээж найз нөхөд, танил тал, пүүс компаниудаас хандив тусламж гуйна л даа...

Хийх гэж байгаа ажлаа дотроо хадгалж сураагүй болохоороо фэйсбүүктээ энэ тухай мэдээллээ ч оруулаад амжлаа. Дэмжиж байгаа нэг хэсэг байхад “Хөшөө босголоо гээд юу өөрчлөгдөх билээ дээ” гэсэн шүүмжлэлтэй ч тулгарч сууна.

Зүгээрээ, миний хийж байгаа ажил хүн бүрт таалагдах албагүй.

Хөшөө босгох болон цэцэрлэгт хүрээлэнгээ байгуулах газрын зөвшөөрлийг хүсч Сонгинохайрхан дүүргийн ЗДТГ-ын дарга С.Мөнхчулуунд хандлаа. С.Мөнхчулуун дарга бидний ажлыг судалж үзээд дүүргийнхээ 16 дугаар хорооны Засаг дарга Зулцэцэгтэй холбож өгсөн. Ингээд бид Сонгинохайрхан дүүргийн 16 дугаар хорооны нутаг дэвсгэрт цэцэрлэгт хүрээлэнгээ байгуулах газрын зөвшөөрлөө авчихлаа.

Яст мэлхийний хурдаар ажил минь урагшилсаар л байна.

Миний ажлыг үргэлж дэмжиж явдаг яруу найрагч Б.Ичинхорлоо энэ тухай сонсоод “Ээжээ та хаана байна” шүлгээ илгээлээ. Халгиж цалгисан авьяастай найрагч бүсгүйн энэ шүлгийг дуу болгож МУГЖ, дуучин Т.Ариунаа хүүхдийн чуулгатай дуулсан юм билээ.

Сонссон хүнд нэгийг бодогдуулахаар дуу байна лээ.

...Эмзэг цэцгийн дэлбээг хиртээх

Сvvдэртэйхэн орчлон юм сан

Элгэнд минь бvлээхэн зайтай

Нулимстайхан хорвоо юм сан

Хувь заяандаа тэр гомдож уйлсан, хeeрхий хүүгийн

Нулимсыг хэн ч хэнч арчаагvй

Хуурамч энэ орчлонгийн араншингаас

Нуугдаж хэн ч нуугдаж хэн ч зvрхлээгvй

Эрхэлж дуулах гэж орчлонд ирсэн

Энгэрт чинь тэврvvлэх гэж Ээждээ заяасан

Эцэсгvй хvлээлтээс тэднийг салгаач Хvмvvс ээ

Хатуу хорвоод элгээ эмтлэн

Хайраар тэд дутаж л яваа

Өнөр олны заяаг тvших

Өршөөл хайр горьдож л байгаа

Жаахан зvрхэндээ гуниг тээсэн, хeeрхий хvvгийн

Сэтгэл илчгvй байхад

Жаргалтай инээдээр өнгөө чимсэн

Хорвоогийн vнэн хаана нуугдана вэ

Дусал нулимснаас таныгаа эрэх юм

Дуулсан дуундаа таныгаа хайх юм

Эргэж ирэхийг тань зvvдэндээ хvлэх юм

Ээжээ та хаана байна

Ээжээ та хаана байна, Ээжээ

Ээжээ та хаана байна

Ээжээ та хаана байна, Ээжээ

Ичин найрагч миний ажлыг дэмжиж энэ дуугаа ашиглаж болно гэсэн “ам зөвшөөрлөө” албан ёсоор өгсөн.

За ингээд нөгөө Нарка чинь “БАЙГАЛЬ ЭХ ДЭЛХИЙГЭЭ АВРАХ ТЭНГЭРЛЭГ АЯН” бас хажуугаар нь Хүүхдийн хүчирхийллийн эсрэг гэрэлт хөшөө болон цэцэрлэгт хүрээлэнгийнхээ тухай ярьсаар нэг л өдөр чам дээр, тань дээр, танай хамт олон дээр яваад очно шүү. Энэ үед нь боломж болоцоо байвал хандив өгөхийг хичээгээрэй, найзууд минь. Миний гуйх л юм энэ шүү...

ХҮН НЬ ХУРДАН ХҮЛЭГ НЬ ХУРДТАЙ МИНИЙ ӨНДӨРШИЛ

Яг одоо Дундговь аймагт “ИХ МАНДАЛ-3” төвийн бүсийн наадам болж байна. Энэ наадмын дааганы уралдаанд Өндөршил сумын аймгийн алдарт уяач Ж.Ганбатын шарга даага хол тасархай түрүүлж ирлээ гэж Монгол даяар зарлалаа. Шарга даагны уралдахыг харсан хүн бүр шагшин магтаж байна. Наранхүүгийн шаргын залгамж халаа Өндөршилээс төрлөө гэж наадамчид ам уралдуулан шаагиж байна, цаана чинь. Манай хүргэн Ш.Нармандах халиун азарганыхаа төл шаарга даагыг Ганба ахад бэлэглэж. Морь уях эрдмийг гарамгай эзэмшсэн Ганба шарга даагныхаа уяа сойлгыг тааруулсанаар энэ жил 5 дахь түрүүгээ авч байгаа нь энэ юм байна. Шарга даага наадамчдыг шуугиулж хуйларуулахаас хэдхэн хоногийн өмнө Хөнгөн атлетикийн улсын аварга шалгаруулах тэмцээн болж өндөрлөсөн. Энэ тэмцээнд олон улсын хэмжээний мастер Б.Ачитбилэг 3 алт 1 мөнгөн медаль хүртэж гялалзсан амжилт үзүүлсэн. 100, 200 метрийн ойрын зайн гүйлтэнд Монголын рекодыг эзэмшиж байгаа Б.Ачитбилэг бас манай Өндөршил сумынх. Нутгийн дүү Монголын хамгийн хурдан хүн Б.Ачитбилэгийн тухай сонсож бахархаж сууж байтал “гуурс”-тай мэт эгэлгүй хурдан шарга дааганы тухай ам дамжсан магтаалын үгсийг сонсоод сэтгэл хөдлөн өөрийн эрхгүй ӨНДӨРШИЛ гэж томоос том бичээд нутаг ус, хүн зоноо магтахаар шийдлээ.         

Хэдэн сарын өмнө би Бөхтийн рашаанаас умдаалсан хүлэг хурдан болох нь аргагүй, Бөхтийн рашаанаар угаагдсан хүмүүн хурдан байх нь аргагүй гэж бичиж байсан юм байна. Монголын хамгийн хурдан хүн, хурдтай хүлгүүдийг төрүүлсэн миний Өндөршил гайхалтай нутаг даа. Зорьсон, зочилсон хүмүүс саатаад л баймаар сайхан нутаг шүү. Цагаан хадан дээр гараад л ийш тийш алсын барааг саравчлан харуулдаад суух мөн ч сайхан даа. Бөхтийн усан дээр очиж шүд хага ташим хүйтэн усыг гүд гүд хийн ханатлаа залгилах ч бас гоёо доо. Найрсаг зочломтгой, дууч хуурч, наргианч ард түмэн бол яах аргагүй миний Өндөршилчүүд.       

Бүс, аймаг, улсын чанартай урлагийн наадамд манай Өндөршилчүүд байнга л түрүүлдэг байсан. Сумынхаа улаан буланд Соёлын төвийн эрхлэгч Т.Мөнхцэцэгийнхээ удирдлаган дор хонон өнжин урлагийн тоглолт бэлтгэн бүрэн хэмжээний концерт “босгочихдог” авьяаслан ард түмэн бол ганцхан манай Өндөршилчүүд. 70, 80-аад онд залуусыг байлдан дагуулж байсан эстрадын дуучин Б.Нандинцэцэг, 2000 оноос хойш нийтийн дуунд хүч түрэн орж ирсэн М.Отгонгэрэл, богино өгүүллэгийн мастер, зохиолч, яруу найрагч Ц.Түмэнбаяр нар ийм л авьяаслаг ард түмний дундаас төрөн гарсан юм ш дээ.      

Богд хааны тэмээн сүргийг малладаг эрчүүд Өндөршил суманд нутагладаг байсан гэж түүхэнд тэмдэглэсэн байдаг юм билээ. Богдын тэмээн сүргийг маллаж байсан овсгоотой, сүйхээтэй, чадал тэнхээтэй, ухаалаг эрчүүдийн удам хойчийн үр сад дундаас улсын начин Баясгалан, “харлаг” Жавзмаа, аймгийн хурц арслан Пийжаа, аймгийн харцага Х.Батбаяр, аймгийн Засаг дарга Ж.Адьяа, “Бөхт” компаний захирал С.Дэжид, бизнесмэн С.Мөнхбаатар, Б.Жаргалсайхан, “Нюьанс” хамтлагийн дуучин Д.Дүйнхоржав, регбигийн улсын шигшээ багийн тамирчин Г.Батмандал, зураач Х.Цэрэндорж, Л.Мөнхбадрах, эрдэмтэн доктор Б.Ууганбаяр нар төрөн гарч улс даяар алдар суугаа мандуулж байна.

Алдартан, авьяастнуудаар бялхсан миний Өндөршил үнэхээр сайхан нутаг шүү.     
 Би ӨНДӨРШИЛ сумаараа овоглож явдагтаа бахархаж, омогшиж, аархаж явдаг юм.

 МИНИЙ ӨНДӨРШИЛ ДЭЛХИЙН ХААНА Ч БАЙХГҮЙ ДИВААЖИН.     

UBS ТЕЛЕВИЗИЙН "НОГООН ИРЭЭДҮЙ" ЗОРИЛТОТ ЭКО НЭВТРҮҮЛГИЙНХЭН БИДНИЙ ҮЙЛ АЖИЛЛАГААГ СУРВАЛЖИЖ НЭВТРҮҮЛЭГ БЭЛТГЭЛЭЭ

ӨРӨВДМӨӨР ӨВӨРМОНГОЛ ОХИН

Өвөрмонголын тэрслүү үзэлтэн Батзангаагийн тухай сонссон хүмүүс нэлээд байдаг байх. Өвөрмонголчуудаа өмөөрч үг хэлж дуугарсаныхаа төлөө Хятадуудад адлагдсан энэ эр өдгөө Хятадын шоронд хоригдож байна. Тэр үнэнийг олохын тулд тэмцсэн ч хүчин мөхөсдөхдөө арга ядан мах цусны тасархай Монголчуудаа бараадахаар шийдэн Монгол орон руу тэмцэн тэмцэн зүтгэсээр ирсэн. Өнгөрсөн 5-6 жилийн хугацаанд Батзангаа маш их зовлонг туулсан гэхэд болно.

Батзангаагийн зовлонт амьдралыг нуурандаа үүрэлцэж яваа түүний 14 настай охины тухай өнөөдөр хэн ч дурсахгүй байна. Насандаа баймгүй сэтгэлийн шаналанг амссан энэ Өвөрмонгол охинг өөрийн эрхгүй өрөвддөг юм, би.

Тэрслүү үзэлтэн тэмцэгч аавыг нь Хятадууд байнга л орчлонгийн муу хүн мэтээр цоллон дуудах нь охинд ямар хэцүү байгааг хэн ч мэдэхгүй. Хатуу чанга дэглэмтэй Хятадын шоронд хоригдож байгаа аавынх нь төлөө санаа зовних ээжийгээ, аавыгаа эрэн нэхэх 4 настай дүүгээ, бие нь муу ч хүүтэйгээ уулзчих юмсан гэж дээрэнгүй Хятад харгалзагч нарыг царайчлах эмээгээ харах бүрийдээ охин нэгийг бодон хэрсүүжиж суугаа байх.

Түүнийг 8 настай байхад Хятадын цагдаа нарт хөөгдөж туугдаж мөрдөгдөж байсан аав нь ээжийнх нь хамт Монголд “нууцаар” авчиржээ. Тэд ирэнгүүтээ Монголд байгаа НҮБ-ын Дүрвэгсэдийн асуудал эрхэлсэн хороонд хандаж улстөрийн орогнол хүссэн байна. Аавынх нь зорин зорин ирсэн амгалан диваажингийн орон нь илүү их айдас түгшүүртэй байна гэдгийг охин яаж төсөөлөх билээ. Хөлсөлж байгаа байрных нь хаалгыг Монголын цагдаа нар тогших бүрийд охин айж бүлтэгнэж суусан нь мэдээж. НҮБ-ын ажилтнууд аавыг нь Хятадын цагдаа нарт тушаан ээж охин хоёрыг ч аавтай нь цуг хорин, хоригдож байгаа буудлыг нь цагдаа нар давхар хамгаалж байгааг харсан охины зүрх сэтгэл ямар байх нь ойлгомжтой.

Үеийнх нь хүүхдүүд аав ээждээ эрхлэн наадаж байхад Батзангаагийн охин аавыг минь яачих бол гэж айдаст автан аав ээжийгээ ажиглан нүдэндээ гуниг хуруулан суудаг нь мэдээж.

4 жилийн өмнө Батзангаатай утсаар холбогдож ярилцлага авч байхад тэрээр охиныхоо тухай “-Охин минь сургуульд сурч байна. Өвөрмонголын болон Хятадын хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр намайг байнга муулж элдвээр ярьж бичиж байна. Охин минь энэ бүхнийг сонсоод дотроо яаж шаналж байгааг би мэдэхгүй байна ш дээ. “Миний охин яаж байна” гэж би асууж чадахгүй байна. Миний 9 настай охин болоод бид бүгдийн паспортыг хураан авсан. Намайг гэмт хэрэгт сэжиглэгдэн паспорт хураан авч болох ч миний эхнэр, охины бичиг баримтыг хураан авна гэдэг нь ямар ч эрх зүйн үндэс байхгүй” гэж ярьж санаа алдаж байсан.  

Ямар ч буруугүй хэрнээ айдас зовлон гэсэн олон “аймшигт” учирлуудтай өдөр бүр учирж байгаа энэ Өвөрмонгол охины өрөвдөлт тавиланг хараад зүрх шимширч сууна. Хэн ч өнөөдөр түүний зовлонг анзаарахгүй байгаа нь мэдээж.

Удахгүй, тун удахгүй сайхан цаг ирж миний дүү аав, ээж, дүүтэйгээ элэг бүтэн амьдарч айдас түгшүүргүй инээд хөөрт умбаж сайхан амьдарна гэдэгт итгэж яваа шүү...

 

ФЭЙСБҮҮК ДАХЬ “ОЮУ ТОЛГОЙ”-Н ХУУДСАНД НЭГДЭХЭЭСЭЭ ТАТГАЛЗАХЫГ МОНГОЛЧУУДДАА УРИАЛЖ БАЙНА

Би сэтгүүлч мэргэжилтэй жирийн л нэг МОНГОЛ иргэн. Өдрөөс өдөрт сүйрч байгаа газар нутгаа харан харамсан халаглаж явдаг нэгэн. Тиймдээ ч байгаль эх дэлхийгээ аврахын тулд өөрийн чадлаараа мод тарьсаар явна. Тарьсан модныхоо тоогоор дэлхий ээжээ баярлуулж яваа гэж өөртөө итгэсэн миний бие “Оюу толгой”-г эзэгнээд байгаа Рио Тинто компаний тухай уншаад “ёстой л мэл гайхаж цэл хөхөрсөн” дөө. Уг нь би бусдын л адил “Оюу толгой” гэж саалийн үнээтэй боллоо, удахгүй Монгол орон минь “Оюу толгой”-хоо ач буянаар Азийн бар улс болохнээ гэж бардамнал тээж явсан юм. Гэтэл миний энэ гэгээн хүсэл мөрөөдлийг “Рио Тинто”-н тухай үнэнийг өгүүлж булай булхайг нь илчилсэн мэдээлэл “тас цохиж” хаясан даа.

5 тивийн 50 гаруй оронд цайр, төмрийн хүдэр, нүүрс, уран, зэс, алт, титан, давс, алмаз олборлон 30 гаруй төрлийн бизнесийн үйл ажиллагаа явуулдаг нийт 67,930 ажилтантай, дэлхийн хамгийн өндөр үнэтэй компаниудын дөрөвдүгээрт жагсдаг энэ компанийг 1989 онд Папуа Шинэ Гвинэй улсын иргэд эсэргүүцэж улмаар эсэргүүцэл даамжирсаар иргэний дайн болж 12 000 хүн амиа алдсаны дараа Рин Тинто тус улсаас гарсан ч Папуа Шинэ Гвинейн хэсэг хуульчид Рио Тинтог тус улсын Засгийн газартай хамтран байгаль орчинд ноцтой хохирол учруулсан төдийгүй хүний эрхийг ноцтой зөрчин аймаглан устгах ажиллагаанд оролцсон гэж АНУ-ын шүүхэд гомдол гаргаад одоог хүртэл хэрэг нь шийдэгдээгүй явж байгаагийн сацуу Индонез улсын баруун Папуа гэдэг газарт нутгийн иргэдийн шүтээн болсон Грасберг уулыг сүйтгэж байжээ. Иргэд байгалиа хамгаалж “Рио Тинто”-гийн эсрэг бослого гаргах үед цэрэг армийг нь өмнөөс нь босгож, мөргөлдөөн үүсгэж байсан байна. Учир нь “Рио Тинто” тус улсын армийг санхүүжүүлдэг байжээ. Мөн Мадагаскарт  нутгийн иргэдийг нүүлгэн шилжүүлж, Засгийн газартай нь хуйвалдаж газрыг нь хямдхан авсан. Индонезийн Келиан алтны уурхайг тус компани нь ажиллуулж байх явцдаа байгаль орчныг нь дээд зэргээр бохирдуулж, эсэргүүцсэн иргэдийг цэрэг цагдаагаар айлган сүрдүүлсэн. Бразилд жирийн нэг иргэн уурхайн талбайд орж ирснийх нь төлөө буудаж байсан гэх зэрэг “алуурчин” компаний тухай муу мэдээллүүд ар араасаа хөвөрсөөр. Эрх баригчид мэдсээр байж “уул уурхайн зэвүүн мангас”-т “Оюу толгой”-оо өгчихлөө. Бидний хамгийн түрүүнд хийж чадах тэмцэл бол “Оюу толгой”-н пэйжид нэгдэхгүй байхыг бие биеэндээ уриалан дуудах. LIKE даран нэгдсэн хүмүүс нь түүнээсээ татгалзах. “Оюу толгой”-н LIKE-с татгалзахад ердөө л НЭГ секунд зарцуулагдана. Тиймээс та “Оюу толгой”-н LIKE-с татгалзсанаараа эх орон, газар шороо, байгаль орчныхоо төлөө тэмцэж байна гэсэн үг. Ирээдүй хойч үеийнхээ төлөө, Монгол орныхоо баялагт Монголчууд бид эзэн суухын төлөө, газар нутаг, байгаль орчноо хамгаалахын төлөө бүгдээрээ “Оюу толгой”-н LIKE-с татгалзая.

ЖИРИЙН СЭТГҮҮЛЧ МИНИЙ БИЕ ДӨНГӨЖ САЯ “ОЮУ ТОЛГОЙ”-Н ФЭЙСБҮҮК ХУУДСАНД НЭГДСЭН БАЙСНААСАА ТАТГАЛЗЛАА.

МОНГОЛ УЛСЫН ИРГЭН ТА Ч БАС ТАТГАЛЗААРАЙ. ЭНЭ БОЛ БИДНИЙ ЭХ НУТГАА ГЭСЭН ТЭМЦЭЛ ЮМ ШҮҮ...

ХАЙРТАЙ ЭЭЖДЭЭ ХҮҮ ЧИНЬ ХАНИА ДАГУУЛААД ИРЛЭЭ

Шоронгийн хүйт даасан өрөөний ханан дээр эмэгтэйн зургийг харандаагаар татлан зурж байгаа залуу үйлдсэн хэрэгтээ гэмшин “...Хайртай ээждээ хүү  чинь ханиа дагуулаад ирлээ. Есөн хүслийг тэгшлэх ерөөлөө хайрла даа, ээж минь...” хэмээн гуниглан дуулна. Мансуурах донд автсан залуу өөрийнх нь гаж зуршлыг болиулах гэж аргадан ятгаж байгаа ээжийгээ тагтан дээрээс санамсаргүйгээр “нисгэн” амь насыг нь егүүтгэсэнийхээ төлөө ийнхүү шоронд шаналан хайртай ээжийнхээ хөргийг сэтгэлээсээ зурж гэмшин суугаа нь энэ аж. Шоронгийн дээрэнгүй хянагчид залуугийн үйлдэл таалагдаагүй нь мэдээж. Тэр ханан дээрхи зургаа арилгахыг шаардан элдэв үгээр доромжлон залууг тамлан зодно. Хүнийг тамлаж тарчлааж байж сэтгэлийн таашаал авдаг хянагч, залуугийн зурсан зургийг арилгана. Энэ бүхний эцэст залуу судсаа ханан эцсийн дусал цусаа шавхан  хайртай ээжийнхээ хөргийг цусаараа зурж амиа алдана. Үнэнийг эрэлхийлэн өөрийгөө золиосолсон эрэн сурвалжлагч Жаргал энэ бүхнийг ажиглан ээлжит дуулиант нийтлэлээ “сэтгэлдээ” тэрлэн сууна.

Энэ бол “Гэрэлт медиа” группын нэг ангийн уран бүтээлч залуусын хийсэн “Хязгааргүй” уран сайхны киноны хэсэг юм. Энэ киноны нээлтэнд уригдаж үзэх завшаан тохиосны хувьд киноны тухай хэдэн үг тэрлэхээр шийдсэн минь энэ.

Миний бие сэтгүүлч  тэр дундаа эрэн сурвалжлагч сэтгүүлч гэсэн “сэтэр”-тэй болсоноос хойш энэ киноны Жаргалын амьдарлаар амьдарсаар яваа гэхэд нэг их дэгсдүүлсэн болохгүй байхаа. 

Сэтгүүлчид худалдагдсан, үнэнийг гажуудуулдаг, худал мэдээлдэг гэсэн “муу” нэрээр цоллуулдаг ч гэсэн бидний дунд Жаргал шиг амь амьдралаа золиослон үнэний төлөө тэмцдэг сэтгүүлчид бас бий гэдгийг Жаргалын дүр харуулж чадлаа. 

Жаргалын дүрийг бүтээсэн Пүрэвжав нь сэтгүүлчдийн гал тогоонд 10-аад жилийг өнгөрүүлсэн болохоор тэр энэ дүрийг үзэгчдэд “нааж” чадлаа. Жаргалын гэргий үнэхээр л эр нөхрийнхө ажлыг ойлгож түүнийг дэмждэг найдвартай ар тал гэдгийг жүжигчин Цэнд-Аюуш гайхалтай харууллаа. Жаргалын гэргийн дүрийг харж суухдаа ээж минь миний төлөө яг ингэж зовж шаналж нулимс дусаан “-Миний хүү хэзээ болтол ингэж явах юм бэ? Намайг амьдад минь хэн нэгэнд алуулж дээлтэй минь битгий хатаачихаарай. Ер нь наад ажилаа боливол яаасым, миний хүү” хэмээн суусан төрх нь харагдаж билээ. 

Гармаа\Б.Гарамханд\ найзын бүтээсэн хүнтэй хүн ёсоор ханддаг энэрэнгүй хурандаагийн дүр, Доогий\М.Дорждэрэм\ найзын бүтээсэн авилгач сайдын юу ч хйихээс буцахгүй “хүн хог” дүр гээд бүгд л үзэгчдэд ухаарал өгч нэгийг бодогдуулсан гэхэд эргэлзэхгүй байна. Уугнаа\Э.Ууганбаяр\ найз энэ кинонд гайхалтай дүр бүтээсэн байна лээ. Найздаа биечлэж чадаагүй баяр хүргэлтийг цахим ертөнцөөр хүргэж байна. Тэр шоронгийн увайгүй харгалзагчийн дүрийг  “тултал” гаргасан байна лээ. Уугнаагийн бүтээсэн дүрийг харж суухдаа Дамчаа гуайн залгамж халаа тасраагүйм байна гэж бодож байснаа нуух юун. Эхнэрийнхээ нууц амрагийг егүүтгэн “Амьдрал гэгээн байдаггүй юм...” хэмээн гуниглан хашгирах Цэрэнболдын дүр ч үзэгчдэд олныг ойлгуулж чадлаа.

“Хязгааргүй” үнэхээр хязгааргүйгээр сэтгэж хийсэн кино болжээ.

Үнэний төлөө явж эрэн сурвалжлах чиглэлээр хэд хэдэн материал бэлдэж түүнийхээ төлөө хуулийнханд дуудагдаж, Хятадуудад доромжлуулж, хараалгаж зүхүүлж явсан надад Жаргалын дүр эрч хүч, урам зориг нэмлээ.

 “Хязгааргүй”-г үзээд гарсаны дараа үнэхээр эрч хүч нэмсэн шүү. Эрэн сурвалжлагч сэтгүүлчийн ээдрээтэй амьдралыг олонд гаргаж дэлгэцийн бүтээл болгож чадсан найзууддаа туйлаас их баярлалаа.

“Хязгааргүй”-г үзээрэй.

Үзэгч та “Хязгааргүй”-гээс нэг л тийм үгээр хэлэхийн аргагүй сэтгэлийн таашаал авна шүү...   

РИО ТИНТО ТҮҮХЭНДЭЭ АНХ УДАА МОНГОЛ БҮСГҮЙ С.ГАНТУЯАД ЯЛАГДЛАА

Өнөөдөр “ЭХ ОРОНЧДЫН ӨДӨР”. Энэ өдөр С.Гантуяа гэдэг эх оронч бүсгүйн тухай бичихээр үзэг цаас нийлүүлж сууна. С.Гантуяаг танихгүй хүмүүс олон учир ихэнхи нь “Чи бас юун эх оронч С.Гантуяа гэж яриад эхлэв” хэмээн гайхаж магад. Тиймээ гайхах нь аргагүй. “Битүү морь” С.Гантуяаг хүмүүс “Үйлдвэрчиний эвлэлийн” тодотголтой УИХ-ын гишүүн С.Ганбаатарын дүү гэхээр андахгүй. Бас “Оюу толгой”-г шүүхдээд ялсан бүсгүй гэхээр бүүр сайн таниж байгаа байх. С.Гантуяа бүсгүйн тухай бичихээр “Оюу толгой”-н тухай бичих нь мэдээж. Би “Оюу толгой”-г бичихийн тулд Рио Тинто гэх Дэлхийн хамгийн баян компаний тухай сайн мэдэх хэрэгтэй боллоо.      

2011 онд Рио Тинто Монголд орж ирж байжээ. Тэр үед С.Гантуяа эдний шалгуур өндөртэй шалгалтуудыг 3 сарын турш өгч байж 2 Монголын хамт гурвуулаа Рио Тинтогийн өндөр босгыг давж чаджээ. Рио Тинто С.Гантуяа ба түүний нөхдийг манай компаний анхны бөгөөд сүүлийн Монгол ажилчид гэж ярьдаг байсан гэнэ. Байгуулагдаад 141 жил оршин тогтнохдоо 5 тивийн 50 гаруй оронд цайр, төмрийн хүдэр, нүүрс, уран, зэс, алт, титан, давс, алмаз олборлон 30 гаруй төрлийн бизнесийн үйл ажиллагаа явуулдаг нийт 67,930 ажилтантай, дэлхийн хамгийн өндөр үнэтэй компаниудын дөрөвдүгээрт жагсдаг үндэстэн дамнасан том корпорацид гадаад харилцааны мэргэжилтэн гэсэн албанд тохоон томлигдсондоо С.Гантуяа сэтгэл хангалуун байсан нь мэдээж.

С.Гантуяаг ажилд ороод удаагүй байтал Рио Тинто “Оюу толгой” компанийг удирдахаар боллоо. Монгол ажилчидаа “Оюу толгой” руу шилжүүллээ. С.Гантуяа “Оюу толгой”-д төслийн хэлтсийн менежэр гэсэн ажлыг эрхлэх болж. Эрхэлсэн ажилдаа цаг үргэлж хариуцлагтай хандаж үнэнч ажилладаг байсан тэр Рио Тинтогийн болох болохгүй алдаа дутагдлыг шууд л түс тас удирдлагууддаа хэлдэг боллоо. Тэд эхэндээ С.Гантуяагийн үгийг анхааралтай сонсдог байсан ч сүүлдээ С.Гантуяа болон хамт ажилладаг монгол эмэгтэй хоёрыг “тэмцэгчид” гэж хочилдог болж. Бусад улс орнуудад үйл ажиллагаагаа явуулахдаа хууль дүрмийг нь зөрчиж тухайн орны иргэдийг үл тоон цалин хөлсийг нь багаар өгдөг энэ л жишгээрээ Монголд үйл ажиллагаагаа явуулж байгааг харсан С.Гантуяа энэ бүх “давруу зангаа” засахыг нь сануулан хэлдэг байсныхаа төлөө “тэмцэгч” хочтой болж. Тэр гэхдээ өөрийнхөө төлөө бус хамт ажиллаж байгаа Монголчуудынхаа, эх орныхоо төлөө нэг ёсондоо та бидний өмнөөс үгээ хэлдэг байжээ.

Мэдээж хүссэнээ хийж чаддаг Рио Тинтогийн удирдлагуудад С.Гантуяа аюултай санагдсан байх. Тиймээс тэд С.Гантуяаг шууд л ажлаас халах төлөвлөгөө боловсруулж эхэлсэн бололтой. Тэд С.Гантуяагийн дотоод цахим хаягийг байнга хаадаг болсоныг тэр мэдэлгүй миний хаяг яагаад болохгүй байгаам болоо хэмээн гайхширан IT-ийнхэндээ хандахад тэд ирээд л янзлаад өгдөг байж. Гэтэл нэг өглөө ажилдаа иртэл цахим хаяг нь яагаад ч ажилладаггүй гэнэ. Бас л дуудлага өглөө. Гэтэл ирсэн инженер залуу “Таны хөдөлмөрийн гэрээ дууссан юм бишүү. Энэ удаад компаний дотоод сүлжээг хянаж зохицуулж байдаг төвөөс таны бүх зүйлийг хаасан байна. Миний мэдлээс давж” гэж хэлжээ. Энэтхэгт байдаг төвөөс нь өөрийнх нь бүх цахим мэдээллийг хаасанг мэдэж дуулаад гайхан сууж байтал гадаад дарга нарынх нь нэг нь орж ирсэнээ чанга дуугаар “Бидний дундаас хэн нэгэн маань тэмцэл хийх гэж байгаам байна. Тиймээс бүгдээрээ яаж сөрөг арга хэмжээ авч болох талаар ярилцацгаая” гэж хэлээд гадаад зөвлөхүүдээ дагуулан оджээ.

Энэ ярианаас л С.Гантуяа өөрийг нь “Ардын дайсан” болгох гэж байгааг ойлгоод бүх үйл явдлыг болон гадаад ажилтан Монгол ажилчдын цалин хөлсний ялгаа, Рио Тинто Монголын хууль дүрмийг зөрчиж байгаа тухайг Монгол ажилчиддаа бичээд тараачихжээ. С.Гантуяа бичсэн зүйлийнхээ доор нь “МОНГОЛЧУУД БИД ЭВТЭЙ БАЙХДАА ХҮЧТЭЙ” гэдэг үгийг тэрлэчихсэн гэдэг. Иргэний дайн хүртэл дэгдээж хүн ардыг аймаглан устгаж байсан Рио Тинтогийн удирдлагуудад “МОНГОЛЧУУД БИД ЭВТЭЙ БАЙХДАА ХҮЧТЭЙ” гэдэг үг эмзэг тусч шууд л С.Гантуяаг шалтгаангүйгээр ажлаас нь халах нь тэр. Эрхэлсэн ажилдаа алдаа гаргаж хариуцлагагүй хандаж байгаагүй тэр ямар ч шалтгаангүй ажлаас халагдсандаа гайхан үнэн зөвийг нь олж өгөхийг хүсэн шүүхэд хандлаа.

Энэ үед С.Гантуяаг дэмжих нэг хэсэг байхад эсэргүүцэгчид ч бас байсан. “Ах нь С.Ганбаатар болохоор энэ ингэж яваа юм” гэж хардагдах бол энгийн үзэгдэл. Гэхдээ С.Гантуяа үнэнийг олохын тулд хэзээ ч нэр нөлөөтэй УИХ-ын гишүүн ахаараа бамбай хийгээгүй гэдэг. Ахыгаа ч энэ үйл явдалтай хутган оролцуулахыг хүсээгүй учраас тэр “иргэн С.Гантуяа” нэрээр явахыг эрхэмлэжээ.

1989 онд Папуа Шинэ Гвинэй улсын иргэд эсэргүүцэж улмаар эсэргүүцэл даамжирсаар иргэний дайн болж 12 000 хүн амиа алдсаны дараа Рин Тинто тус улсаас гарсан ч Папуа Шинэ Гвинейн хэсэг хуульчид Рио Тинтог тус улсын Засгийн газартай хамтран байгаль орчинд ноцтой хохирол учруулсан төдийгүй хүний эрхийг ноцтой зөрчин аймаглан устгах ажиллагаанд оролцсон гэж АНУ-ын шүүхэд гомдол гаргаад одоог хүртэл хэрэг нь шийдэгдээгүй явж байгаагийн сацуу Индонез улсын баруун Папуа гэдэг газарт нутгийн иргэдийн шүтээн болсон Грасберг уулыг сүйтгэж байжээ. Иргэд байгалиа хамгаалж “Рио Тинто”-гийн эсрэг бослого гаргах үед цэрэг армийг нь өмнөөс нь босгож, мөргөлдөөн үүсгэж байсан байна. Учир нь “Рио Тинто” тус улсын армийг санхүүжүүлдэг байжээ. Мөн Мадагаскарт  нутгийн иргэдийг нүүлгэн шилжүүлж, Засгийн газартай нь хуйвалдаж газрыг нь хямдхан авсан. Индонезийн Келиан алтны уурхайг тус компани нь ажиллуулж байх явцдаа байгаль орчныг нь дээд зэргээр бохирдуулж, эсэргүүцсэн иргэдийг цэрэг цагдаагаар айлган сүрдүүлсэн. Бразилд жирийн нэг иргэн уурхайн талбайд орж ирснийх нь төлөө буудаж байжээ. Энэ нь иргэдийг айлгах, уурхай руу оруулж ирүүлэхгүй байх зорилготой байсан гэж яригддаг ийм л гүрэн дамнасан “дээрэмчинтэй” С.Гантуяа бүсгүй тэмцэж эхэлсэнд айж эмээх болгоомжлох хүмүүс олон байсан гэдэг. Тэд сайн санасандаа С.Гантуяагийн зоригтой алхамыг болиулах гэж оролддог байж. Гэтэл тэр үнэнийг олохын тулд зорьсон зорилгоосоо ухралгүйгээр тэмцлээ үргэлжлүүлсээр байлаа.

С.Гантуяагийн Рио Тинтотой хийсэн тэмцлийг би Тян Ань Миний талбайд орж ирж байгаа танкуудыг эсэргүүцэн хоёр гартаа дарцаг барин замыг нь хаан зогсох залуутай зүйрлэмээр санагдсан. Яагаад гэхээр Рио Тинто иргэний дайн дэгдээж, ард түмний эсрэг цэрэг цагдааг нь босгож, гэмгүй иргэнийг хүртэл буудаж байсан туршлагаа давтвал гар нүцгэн, эрх мэдэлгүй бүсгүйд аймаар санагдах нь аргагүй биз дээ. Гэхдээ тэр үнэнг олохын тулд бүхий л амьдралаа золиосолсон гэхэд болно. Үүнийхээ үрээр тэр ялж чадсан.

141 жилийн турш байнга ялж байсан Рио Тинто түүхэндээ анх удаа ялагдал амсах нь энэ. Тэдэнд С.Гантуяаг буруутгах үндэслэл байсангүй бас түүнийг буруутгах баримт олох гээд ч чадсангүй. Арга ч үгүй биз. С.Гантуяа эднийд “данс”-тай ажиллаж байхдаа нэг ч удаа ажил таслаж байгаагүй, байнга илүү цагаар ажиллаж оногдсон ажилаа давуулан биелүүлж захирлын урамшууллыг олон удаа авч байсан түүнд Рио Тинто ялагдах нь аргагүй.

С.Гантуяаг буруутгах зүйл олдохгүй болохоор  тэд шат шатны шүүхэд хоёр л зүйлийг ярьж байсан гэнэ. Нэгдүгээрт: С.Гантуяа компаний ажилчдыг тэмцэлд өдөөн турхирсан. Энэ нь “МОНГОЛЧУУД БИД ЭВТЭЙ БАЙХДАА ХҮЧТЭЙ” гэж бичсэнээр батлагдаж байгаа. Хоёрдугаарт: Компаний талаархи буруу мэдээллийг олон нийтэд тараасан гэсэн инээд хүрэм зүйлийг тоть шиг давтаж байсан юм байх.

Монгол хүний оюун ухаанаар, Монгол бүсгүйн Хатан ухаанаар хаана ч хэнд ч дийлддэггүй Рио Тинтог ялж үнэний төлөө явж байгаа дэлхийн олон мянган иргэдийн бахархал нь болж байна С.Гантуяа.

 “Монгол Улс иргэн Ламжав, иргэн Гантуяа гэсэн хоёрхон иргэнтэй” гэж Оюу толгойн удирдлагууд ярилцдаг гэсэн. Үнэнд гүйцэгдэж ялагдсан Рио Тинто “Оюу толгой”-гоосоо иргэн Гантуяад 100 гаран сая төгрөг олгожээ. Мөнгө гэхээсээ илүүтэйгээр үнэнг олж, мэдэж, ялсандаа өнөөдөр С.Гантуяа сэтгэл өндөр явна. Тэр өөрийн Дархан аймгийнаа бүх сургууль, цэцэрлэг, эмнэлэгт хэрэгцээтэй байгаа нэн шаардлагатай зүйлст хэрэглэ гэж 100 сая төгрөгийг нь хандивласан байна.

С.Гантуяагийн тэмцэл “булган сүүлтэй” байсанг энд онцлох нь зүйтэй байх. Австралийн Булгаг хотын иргэд Рио Тинтог эсэргүүцэн тэмцэж 3 жил шүүхэдсэний эцэст саяхан ялжээ.

Энгийн даруухан эгэлхэн эх оронч энэ эмэгтэйг “Эх орончдын” өдрөөр магтан дуулах гэсэн оролдлого минь энэ юмаа.