Хугасхан өдөр бороо ороход таана хөмүүл нь хашигарч ургадаг говьд төрсөнөөрөө бахархадаг юм би. Миний говь үнэхээр сайхан нутаг л даа. Үгээр илэрхийлэхийн аргагүй. Хараа бэлчээм зэрэглээт талд таван хошуу мал нь хулан зээртэй зэрэгцэн тайван идээшилж байгааг харсан хэн ч аяны дөрөө мулталж саатдаг юм. Говийн өнгө үзэмж тансаг, онгон дагшин байгалийг харсан нэгэн яруу найрагч.
…Ийм нутагт унасан хүлэг
Магнайдаа тоосгүй ирэлгүй яах юм бэ?
Ийм нутагт төрсөн хүмүүн
Мэлмийдээ гуниггүй явалгүй яах юм бэ?
Ийм нутагт өдөлсөн шувуу
Дэндүү өндөрт нисэлгүй яах юм бэ?
Ийм нутагт өссөн бүхэн чинь
Дэлхийн дэвжээнд өрсөлдөлгүй яах юм бэ?… гэж дуун алдан шүлэглэсэн байдаг.
Гадаад дотоодын зочин гийчдийн арааны шүлсийг гоожуулсан алтанхан говьдоо би саяхан очоод ирлээ. Гэтэл бахархал болсон говь минь цөлжилт элсний нүүдэлд нэрвэгдээд нүд хальтрим болжээ. Хүн мал юу ч харагдахгүй цэлийсэн л тал… Бүгд “дүрэвжээ”.
Малын хамар хатгах нь байтугай эсгий чирсэн ч наалдах өвсгүй газар хүн мал битгий хэл “чөтгөр” ч тогтохооргүй болсон нь гунигтай. Эль хуль элсэн цөлийн тэнгэрт хааяа элээ, хэрээ эргэлдэн нисэх нь сонин. Миний говь Африкийн элсэн цөлөөс дутахааргүй цөлжиж байгаа нь харамсалтай. Говийг эрчимтэй “залгиж” байгаа цөлжилтийн гол буруутан нь хүмүүс бид. Бидний буруутай үйл ажиллагаанаас болж говь маань цөлжсөнийг хэн хүнгүй мэдэж байгаа ч цөлжилтийг сааруулах талаар доривтой ажил хийхгүй гараа хумхин суусаар байгаагаа Дундговь аймгийн эрхтэн дархтанууд “-Хандив тусламж хараад байж байна. Төсөв мөнгө байхгүй…” гээд л нөгөө соц нийгмийн үеийн бэлэнчлэх сэтгэлгээний уламжлалт “школ”-оо яриад сууж байх юм.
Элсний нүүдэл цөлжилтөнд өртөж нөхөн сэргээгдэж чадахааргүй аюул тулгарсан Дундговь аймагт сүүлийн 10 жилд хур тундасны хэмжээ багасахын зэрэгцээ хурц нартай өдрийн давтамж тоо ихэссэнээр гандах болжээ. Мөн салхины дундаж хурд нэмэгдэж 12 м/сек-ээс дээш шороон шуургатай өдрийн тоо ихэссэн байна. Гамшигийн хэмжээнд хүрсэн үзэгдлүүд болох элсэн шуурга/элс бороо шиг шаагин орох/, хорхой шавьж бөөнөөрөө сүргэлэн эзлэх/жижиг хар хорхойнууд тэнгэрээс бороо орж байгаа юм шиг унах/ явдал байн байн гарах болжээ.
Сүүлийн 10 жилд агаарын температурын дундаж 0.5-4 градусаар дулаарсан байна. Дундговь аймгийн нутагт 15 м/сек-ээс дээш хүчтэй салхитай өдрийн тоо 2003 онд 95, 2004 онд 155, 2005 онд 185, 2008 онд 205 болж өссөн нь цөлжилт элсний нүүдэл ихсэх нэг шалтгаан болсон байна. Үүнээс болж хуурайшилт, хөрсний эвдрэл, салхины гаралтай элсний нүүдэл, элсэн бүрхэвч тус аймгийн нийт нутгийг хамраад байгаа аж. Хотгор хонхор хөндий хоолой газруудад элсний нүүдэл их байгаа нь бутлаг ургамал болон дэрсэнд элсэн товцог бий болж хөрсний эвдрэл улам ихэссэн байх юм. Мөн бэлчээрийн ургацын хэмжээ сүүлийн 10 жилд 30 хувиар буурчээ. Ургамлын олон жилийн өөрчлөлтийг үзэхэд ургац хамгийн их байх үе буюу 7, 8-р сард ургацын хэмжээ 1.15-1.86 ц/га-аар буурч хур тундас 30-40 хоногоор оройтон орж ургамлын ургах хугацаа алдагдсан байна. Дундговь аймгийн цөлжилтийн статистик үзүүлэлтийг ийн судалж суутал цөлжилтийн бас нэг гол буруутан нь ямаа болохыг хараад мэл гайхлаа. Тус аймгийн нийт малын 43.4 хувийг ямаа эзэлдэг юм байна. Гэтэл ямаа өвсийг үндэсээр нь сугалж сорчилж иддэг бас хөрсийг тахалж орхидог муу талтай ажээ. Иймээс цөлжилтийн “дайсан” ямааны тоо толгойг цөөрүүлэх хэрэгтэй юм байна гэж бодож суусанаа нуух юун. Нялх багынхаа баривч, хонхтой бойтогоо барьж үзэх мэт баярлан говьдоо очсон би бээр цөлжилт гэдэг аймшигт тахалд өртсөн нутгаа яөж аврах вэ? гэсэн бодол тээсээр УТААНБААТАР хотдоо ирлээ.
No comments:
Post a Comment